Daniel Bernoulli

Daniel Bernoulli Daniel Bernoulli, fieul ëd Johann Bernoulli, a l'é stàit ën fìsich e un matemàtich, amis e rival d'Euler. A l'era nassù a Gröningen dël 1700 e a l'é mòrt a Basiléa dël 1782. Dal 1705 a viv a Basiléa; a studia a Heidelberg e a Strasborgh, peui a torna a Basiléa anté ch'a pija sò diplòma dël 1721. A l'é a Venessia dal 1723 al 1725, anté ch'as òcupa ëd problema idràulich, e peui a l'é professor ëd matemàtica a San Peroborgh dal 1725 al 1733. A San Peroborgh a-i era già sò frel Nicolas e ansema a enonsio ël paradòss ëd San Peroborgh. A torna a Basiléa, anté che dal 1733 a dventa professor d'anatomìa e botànica e, apress, ëd filosofìa sperimental e speculativa. Sò travaj An matemàtica a travaja an sle fonsion trigonométriche, le frassion continuà, j'equassion diferensiaj, dzortut j'equassion diferensiaj parsiaj, dont a l'é l'inissiator. An particolar, ant la mecànica dij flùid, a l'ha butà an evidensa l'amportansa dël prinsipi ëd conservassion dl'energìa, an rivand a fortì ël prinsipi fondamental dl'idrodinàmica (prinsipi ëd Bernoulli) ant ël 1738. Antra ij sò travaj matemàtich pì anteressant a-i son coj ëd matemàtica infinitesimal aplicà a l'acùstica e a la mecànica, lòn ch'a fa ëd chiel ël fondador ëd la fìsica matemàtica. An sò darié perìod, sò anteresse matemàtich prinsipal a l'é stàita la probabilità, dont a l'ha studià ëdcò j'aplicassion a le siense uman-e e al tratament ëd le vairòle. A l'ha ëdcò fàit ëd travaj an sij maré, le còrde vibrante e la teorìa cinética dij gas, dont a l'é ël fondador. J'arconossiment Daniel Bernoulli a l'ha vagnà o partagià almanch des premi dl'Academia dle Siense ëd Paris. Ël prim a l'é stàit cand a l'avìa 24 agn, për na memòria an sla costrussion ëd na clessidra pr'ëmzuré con precision ël temp ant ël mar. Lë scond, dël 1734, ansema a sò pare për ën travaj an sj'anclinassion dij pian orbitaj dij pianeta. L'avèj dovù divide ël premi a l'ha fàit anrabié sò pare, che a l'ha mandalo fòra ëd ca. Ël ters premi ch'a arsèiv, ch'a partagia con Euler, Colin Maclaurin e n'àutr competidor, a l'é për na comunicassion an sij maré. A pòrto sò nòm Laj ëd Bernoulli pr'ij tubo sonor. Prinsipi ëd Bernoulli. Euvre prinsipaj Positiones anatomico-botanicae (Basiléa, 1721); Exercitationes quaedem mathematicae (Venessia, 1723); Theoremata de Oscillationibus Corporum Filo Flexili Connexorum et Catenae Verticaliter Suspensae (1733); Hydrodynamica (1738). Soa euvra pì amportanta, ch'a conten l'enonsiassion dël prinsipi ëd Bernoulli. L'echilibri, la pression, la reassion e j'andi varià dij flùid a son considerà sia da na mira teòrica che pràtica. Na stòria dròla Un di Bernoulli a l'é trovasse a viagé ansema a n'òm ch'a conossìa nen. Ël monsù a-j ciama sò nòm e chiel a-j dis: I son Daniel Bernoulli. Chërdend ch'a badinèissa, ël monsù a-j rëspond: E mi i son Isaac Newton. Bernoulli a disìa che costa stòria a l'ha faje pì piasì che tuti j'onor.