Johann Bernoulli

Johan Bernoulli a l'é stàit un matemàtich.

A nass a Basiléa ël 27 ëd luj dël 1667, frel ëd tërdes agn pì giovo dël pì arnomà Jakob.
Sò pare Nikolaus, consijé dë stat a Basiléa, a vorëria fene ën mercant, ma chiel a ancamin-a a studié meisin-a. Pijà sò dotorà dël 1690, as vira vers la matemàtica e a l'é anlev ëd sò frel Jakob a Basiléa. A scriv doe cite euvre ëd càlcol diferensial e antëgral. A Paris a mostra ël càlcol infinitesimal al marchèis de L'Hôpital con l'acòrdi che chiel-sì a pùblica a sò nòm dj'arzultà che an vrità a son ëd Bernoulli (coma l'avosà régola ëd L'Hôpital). Ant ël 1695 Bernoulli a dventa professor ëd matemàtica a l'Università ëd Groningen e, a la mòrt ëd sò frel Jakob dël 1705, a-j sucèd a l'Università ëd Basiléa, anté ch'a l'ha Euler antra j'anlev.
Amis ëd Leibniz, as piassa a soa difèisa ant la rusa con Newton an sla priorità dl'anvension dël càlcol diferensial.
A meuir a Basiléa ël 1^m ëd gené dël 1748. A l'era pare ëd Nicolas, giurista e matemàtich, Daniel, matemàtich e médich, e Johann, matemàtich.

Soe contribussion

Bernoulli as anteressa dë squasi tute le branche dla matemàtica e la pì part ëd sò arzultà as treuva ant le litre che a scambia con d'àotri matemàtich, dont Leibniz e Huygens. A l'é nen ciàir se tuti j'arzultà dont a arvéndica la paternità a sìo da bon sò, ëdcò përchè - bin orgojos e preocupà ëd soa notorietà - soens ant jë scrit a arciama nen le sorgiss da 'ndoa ch'a pija.

An matemàtica, Johann Bernoulli a l'ha dësvlupà l'apròcc analìtich a la trigonometrìa e lë studi dël logaritm. A l'é anteressasse ëd càlcol dle variassion e càlcol infinitesimal, e a l'ha contribuì a spantié le notassion ëd Leibniz. A l'ha travajà an sël càlcol esponensial e për prim a detèrmina la linia ëd dissèisa màssima, sot-lignand la relassion ëd costa curva con la stra ch'a fa un raj ëd lus ch'a traversa seuj ëd densità variàbil. As devo a chiel ëdcò d'arzultà an sle curve, j'equassion diferensiaj e le serie. As atribuisso a chiel lë studi dla brachistòcrona e l'antrodussion dël concet ëd geodética.

A l'é anteressasse ëdcò ëd chìmica, fìsica, astronomìa. A l'ha smonù na soa teorìa dij maré, a l'ha sërcà d'antërpreté la fermentassion e la contrassion dij mùscoj.

Ant ël 1734 a concor për ën premi dl'Academia dle Siense; l'Academia a lo divid tra chiel e sò fieul Daniel. A s'anrabia tant ch'a manda sò fieul fòra ëd ca.