Jean le Rond d'Alembert

Jean le Rond d'Alembert Matemàtich e fìsich. A l'era nà a Paris ël 16 ëd novèmber dël 1717. A l'era ël fieul bastard d'un comissari d'artijerìa, ël sivalié Destouche-Canon, e dla marchèisa ëd Tencin, che ai 17 ëd novèmber 1717 a l'ha bandonalo dnans a la cesa ëd Saint-Jean-le-Rond, davzin a Notre-Dame. Për sòn, a l'é stàit batesà Jean-Baptiste Lerond, nòm che dël 1738 a cangg-rà an d'Alembert. Sò pare a l'ha piassalo an na famija e a l'ha garantije jë studi al colege gesuita dle Quatr Nassion dal 1730 al 1735. Apress avèj studià drit e medzin-a, a taca con la matemàtica. As fa tòst conòsse, an mandand dle comunicassion sientìfiche a l'Academia dle Siense, anté ch'a intra dël 1741. A l'avìa anvìa ëd ven-e arnomà e a taca a fé arserche ansima a 'd soget studià da àutri ('me Clairaut, Bézout e Euler), ma soens sensa sucess. Dal 1745 d'Alembert a l'é angagià ant la vita filosòfica e anteletual dël mond dij Ciàir. A travaja con Diderot a l'Enciclopedìa, publicà ant ël perìod 1751-1777. Dël 1754 a intra ant l'Academia fransèisa. Le frission con j'academie Le relassion antra d'Alembert e j'academie a son viaman vastasse. Ël prim assident gròss a-i é staje an ocasion d'un premi an sij flùid ëd l'Academia ëd Berlin. D'Alembert a l'avìa mandaje un tòch an latin ant lë dzèmber 1749, ma sota sugeriment d'Euler ël premi a l'é staje arfudà. Euler a l'ha dovrà vàire dj'idèje ch'a-i ero për scrive vàire ëd soe memòrie an sij flùid, anté ch'as treuvo cole che al di d'ancheuj a son ciamà j'equassion d'Euler. Le polémiche con Euler e l'Academia ëd Berlin a l'han tocà ëdcò ël càlcol antëgral, la precession dj'equinòssi e le còrde vibrante. Ëdcò con Clairaut a-i son ëstaje dle ruse, dzortut apress la surtìa dla III part dle Recherches sur le système du monde dël 1756. Dal 1758 d'Alembert e ël giovo Lagrange a intro an corëspondensa. A sarà na relassion ch'a bolversërà la vita sientìfica ëd d'Alembert an sò darié quart ëd sécol e le discussion sientìfiche, d'amicissia, literarie e fin-a polìtiche antra ij doi a andran anans findi a la mòrt ëd d'Alembert. A la fin ëd j'agn 1750 e a l'ancamin dij 1760 d'Alembert a cangia la forma ëd soe publicassion sientìfiche. Nopà ëd seghité a mandé dle memòrie a j'academie o a publiché dij tratà prestigios, a deuvra ij giornaj për fé conòsse cheidun dij sò travaj e për polemisé contra ij sò aversari, për esempi con Clairaut a propòsit dla comëtta, dël problema dij tre còrp e dle tàule dla Lun-a antra 'l 1757 e ël 1762; o con Daniel Bernoulli an sla vacinassion ant ël 1761-1762. A pùblica ëdcò chèich volum disorgànich ëd memòrie, ciamà Opuscules mathématiques. La fin ëd la guèra dij set agn dël fërvé 1763 a-i përmet ëd realisé sò proget ëd viage a Potsdam e a Berlin ant l'istà ëd col ann. An cost'ocasion a rancontra për l'ùnica vira Euler. Apress esse chitasse con Julie de Lespinasse, l'ùnich amor ëd soa vita, as artira con ameiror ant un cit apartament davzin al Louvre. A l'é mòrt a Paris ël 29 d'otóber dël 1783. Soe contribussion La pì part dij travaj sientìfich ëd d'Alembert a j'ero vers la fìsica. Soe contribussion prinsipaj an matemàtica a rësguardo lë studi dij nùmer compless, l'anàlisi e la teorìa dla probabilità. A sërca ëd definì ël logaritm e le fonsion potense an sij nùmer compless e dël 1746 a da la prima dimostrassion, scasi giusta, dël teorema fondamental dl'àlgebra. Ant l'anàlisi, d'Alembert a combat contra l'idèja, spantià da Leibniz e Euler, ëd në stat antërmes (l'infinitaman cit) antra l'esse nul e 'l nen ess-lo; ma la nossion ëd lìmit ch'a propon a resta nen precisa e a l'é pà adotà daj matemàtich dl'época. A definiss ij lìmit infinì e a confronta le fonsion dantorn a 'n pont an fortend che un-a a l'é inifinitaman pì cita dl'àutra s'ël rapòrt dla sconda për la prima a tend vers l'infinì. Në studi an sle còrde vibrante a lo men-a a arzòlve dël 1747 l'equassion a derivà parsiaj ${\frac {1}{v^{2}}}{\frac {\partial ^{2}u}{\partial t^{2}}}={\frac {\partial ^{2}u}{\partial x^{2}}}$ anté che u a l'é na fonsion ëd doe variàbij. D'Alembert a l'é anteressasse ëd probabilità e dë statìstica, aplicandie a la demografìa. A fa la distinsion antra speransa ëd vita, ch'a stima a trantesses agn, e vita mesan-a, ch'a fissa a eut agn (a l'época la mità dle masnà a muirìo a costa età). A pòrto sò nòm Criteri ëd d'Alembert Paradòss ëd D'Alembert Teorema ëd d'Alembert-Gauss Euvre prinsipaj Traité de dynamique (1743) Traité des fluides (1744) Réflexions sur la cause générale des vents (1747) Recherches sur la précession des equinoxes (1749) Essai sur la résistance des fluides (1752) Recherches sur le système du monde (1754-1756)