Pierre de Fermat

Pierre de Fermat Matemàtich. Nassù a Beaumont-de-Lomagne, davzin a Montauban, ël 17 d'aost dël 1601, mòrt a Castres, davzin a Tolosa, ël 12 ëd gené dël 1665. Sò pare, Dominique, a l'era un rich plissé, parèj Fermat a l'ha podù profité ëd n'educassion privilegià al monasté fransëscan ëd Grandselve; apress a l'ha studià a l'Università ëd Tolosa. Fermat a l'ha fàit ël magistrà e dël 1631 a l'é stàit nominà consijé al parlament ëd Tolosa, butandse an evidensa për soa conossensa legal, dritura ëd comportament e clemensa. Dël 1652 a l'é pijasse la pest e soe condission a j'ero tant greve che sò amis Bernard Medon a l'avìa fin-a nonsià a vàire colega ch'a l'era mòrt; peui però a l'é varì. Për amusesse, Fermat as ocupava ëd matemàtica, però a publicava pòch dij sò arzultà che ëd sòlit as limitava mach a sbossé e a comuniché ai sò vàire corëspondent, dont a-i ero Blaise Pascal, Christiaan Huygens, Kenelm Digby e John Wallis. L'ùnich matemàtich con ël qual Fermat a mantnìa dij contat regolar a l'é stàit però Marin Mersenne. A l'é stàit ëdcò un lenghista. Soe contribussion Antra soe contribussion a-i é në sbòss dla geometrìa analìtica, surtì n'ann prima dla Geometrìa ëd Descartes, e në studi anteressant an sij problema ëd màssim e mìnim, ch'a son un prim esempi ëd càlcol dle variassion: da cost ëstudi a-i ven ël prinsipi ëd temp mìnim për la propagassion dij raj luminos (o prinsipi ëd Fermat), dont a peulo derivesse le laj dla rifrassion. Ant jë scrit ëd Fermat, dzortut an soa corëspondensa con Pascal, as artreuvo ëdcò ij prinsipi dla teorìa dla probabilità. A l'é stàit un precursor ëd l'anàlisi infinitesimal. Ël setor andoa Fermat a l'ha dàit soe contribussion pì amportante a l'é stàita la teorìa dij nùmer, dont a l'é considerà ël fondador ëd la teorìa moderna. An soe nòte a l'Aritmética ëd Diofant, a enonsia na caterva ëd teorema, an ësbossand-ne mach la dimostrassion, coma a l'era costumà a fé. Ëd tuti costi teorema (dont ël pì avosà a l'é l'ansidit Darié teorema ëd Fermat) a l'é peui stàita trovà na dimostrassion për da bon. Tutun, dantorn al 1640 a l'ha congeturà che tuti ij nùmer dla forma $2^{2^{n}}+1$ a son prim, ma costa congetura a l'é fàussa. Dël 1636 a l'ha trovà che 17296 e 18416 a son nùmer amicaj. A pòrto sò nòm Cit teorema ëd Fermat. Equassion ëd Pell-Fermat. Grand teorema ëd Fermat. Nùmer ëd Fermat. Paràbole e ipérboj ëd Fermat. Prinsipi ëd Fermat. Euvre prinsipaj Isagoge ad locus planus et solidus. De linearum curvarum cum lineis rectis comparatione. Veterum geometria promota. Arithmetica (publicà da sò fieul Clément-Samuel dël 1670).